Historia dzwonnicy
Historia dzwonnicy św. Bartłomieja
Wieża obronna przy kościele św. Bartłomieja w Drohobyczu została wybudowana w latach 1550-1551.W tym celu miasto zawarło umowę z murarzem Janem Grendoszem z Przemyśla. Kwerenda archiwalna wskazuje, że do wybudowania trzeciego piętra zostali zaangażowani Józef Lichna, członek lokalnego cechu murarskiego- Bartłomiej Choczyński, lokalni majstrowie - cieśla Mikołaj, oraz kołodziej Franciszek.
Opis wizytacji Drohobycza w latach 1663/1664 wspomina, że droga do wieży z miasta prowadziła przez dębowy most (prawdopodobnie zwodzony), wejścia broniły drewniane bramy. Piętra były przedzielone drewnianymi stropami i prowadziły do nich murowane schody. Uzbrojenie składało się z siedmiu żelaznych armat.
Według wizytacji z roku 1743 obiekt nazwano dzwonnicą. Miała ona 20 okien, dach kryty gontem, na zwieńczeniu którego umieszczono żelazny krzyż. W wieży znajdowało się więzienie. Uzbrojenie składało się tylko z trzech żelaznych armat.W dzwonnicy były również trzy dzwony.
Na przełomie XVIII-XIX w. podczas urzędowania ks. Ignacego Jarockiego na skutek przebudowy obiektu wyburzono trzecie piętro (rozebraną cegłę wykorzytano na budowę kaplicy Matki Bożej Różańcowej przy kościele). Niestety pożar w 1802 roku zniszczył dach dzwonnicy.
Na początku lat 80-ch XIX w. w wyniku prac konserwatorskich dzwonnicy przywrócono pierwotny wygląd (prace prowadzone według projektu Edmunda Ostoi Soleckiego, na końcowym etapie dołączyli również inni rzemieślnicy, w tym Przybyłowski). W tym czasie dobudowano górną kondygnację (1883 r.). Taki wygląd dzwonnica zachowała do dzisiaj. Elewacje zewnętrzne rodzielone gzymsami na kondygnacje, bez pionowych podziałów, z wyjątkiem górnej kondygnacji opiętej na narożach lizenami i zwieńczonej fryzem arkadowym.
rys. Feliksa Lachowicza
Żródła zanotowały następujące dzwony: „Jezus Nazareński” (1559 r.), „Święty Jan Chrzciciel” i „Święty Piotr” (ludwisarz Jan Strzylecki, 1739 r.), „Władysław Ignacy” (1879, ludwisarz Wilhelm Göttlicher). Podczas pierwszej wojny światowej Austriacy zarekwirowali trzy dzwony. W 1926 roku parafia do „Świętego Bartłomieja”, który przeżył wojn, dokupiła jeszcze trzy niewielkie dzwony (o wadze 125, 85 i 63 kg). Podczas okupacji niemieckiej w 1943 roku trzy nowe dzwony zostały zarekwirowane.
W 1914 roku przeprowadzone były kolejne prace konserwatorskie oraz budowlane: dolną kondygnację nakryto murowanymi sklepieniami, a na ścianach Tadeusz Rybkowski wykonał malowidła Sąd Ostateczny
z napisami: SURGITE MORTIU i VENITE AD IUDICIUM oraz Uzdrowienie paralityka. Przyziemia dzwonnicy planowano dostosować na kaplicę pogrzebową.
Obiekt w różnym czasie badali A. Petruszewycz, E. O. Solecki, W. Dzieduszycki, M. Mściwujewski, M. Horn, S. Jurczenko,. T. Zaucha, Ł. Tymoszenko.
W latach 2015-2017 zabytek badała ekspedycja archeologiczna Laboratorium Naukowo-Badawczego Archeologii i Krajoznawstwa wydziału historii Drohobyckiego Panstwowego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Iwana Franki (kierownicy ekspedycji – R. Myśka, J. Łukomski, Ł.Tymoszenko; współpracownicy naukowi – W. Meńko, B. Łazorak, praktykanci - studenci pierwszego roku wydziału historycznego).
W latach 2015-2016 zostały przeprowadzone wykopaliska archeologiczne w postaci wykopu badawczego, założonego prostopadle do osi budowli. W pierwszym sezonie przebadano zachodnią ścianę wieży, w drugim –wschodnią.
W 2015 roku na zewnątrz wieży od strony kościoła odkryto murowany z cegły fundament gotycki. Zbadano również murowany kolektor, który dotykając fundamentu wieży, powraca w północnym kierunku na głębokości 55-65 cm, datowany na koniec XVIII- XIX w.
W trakcie badań archeologicznych znaleziono zespół ośmiu niekompletnych ludzkich pochówków przeprowadzonych w typowy dla tradycji chrześcijańskiej sposób.
W wykopaliskach we wnętrzu wieży na głębokości 1,35- 1,75 m została znaleziona broń palna z okresu kozackiego: armata (długość -130 cm, średnica – 5.5-6 cm, kaliber – 3 cm, XVI w.), oraz trzy tego samego typu hakownice (długość – 83 cm i 80 cm, średnica- 3.5 cm, kaliber- 2 cm). W czasie badań 2015 roku znaleziono również 57 monet z XVI-XIX w.: 11 srebrnych oraz 46 miedzianych.
Materiał ceramiczny, znaleziony w czasie wykopalisk 2015 roku to materiały budowlane (kafle, dachówka i cegła), fragmenty naczyń (garnki, pokrywki do nich, dzbanki, miski z XVI-XVII w.), fragmenty fajek (XVI-XVII w.), wyroby za szkła (fragmenty kielichów, kufli, butelek z XVI-XVII w.).
W czasie przeprowadzonych prac odkryto wieką ilość rzeczy: około 70 srebrnych i miedzianych monet XVI-XVIII w., kilkaset fragmentów ceramiki, resztki kafli, ułamki szkła hutniczego, dwie ceramiczne fajki z okresu kozackiego, różne fragmenty drewna, kule do broni palnej różnego kalibru, dwa metalowe noże, wzorce cegieł
z różnych okresów itd. Odkopano kilka fragmentów wyrobów jubilerskich, jak również bardzo dobrze zachowaną podstawę do jakiegoś sakralnego przedmiotu (krzyża albo świecznika) za srebra. Chronologicznie fragmenty tych naczyń obejmują dosyć długi okres – XIV –XIX w.
W 2016 roku badania archeologiczne przeprowadzono wzdłuż drogi, która prowadziła kiedyś od Rynku . W wykopie o wymiarach 6 na 2 m odkryto fosę obronną. Drugi wykop założono wewnątrz wieży. Obydwa wykopy przecinały fundament wieży pod bramą, która prowadziła do centrum miasta. W wieży wykop przeprowadzono do podstawy fundamentu na głębokości dwóch metrów – 2,10 cm, a na zewnątrz – do 3,5 m.
Znaleziono 44 monety: 2 srebrne, 40 miedzianych, 2 brązowe z okresu XVI –XX w. Monety pozwalają określić czas zasypania podziemnego piętra na koniec XVIII w. Równocześnie wtedy w Drohobyczu wyburzono wały obronne oraz zasypano fosę .
Badania fundamentów pokazały regularny mur ceglany, utrzymany w gotyckim układzie cegieł (cegła palcówka o wymiarach 28-28,5 x 14-14,5 x 7,5-8,0 cm, ułożona kanelami do dołu).
Lico ściany wymurowane zostało z cegły, a wewnętrzna część muru - z piaskowca rzecznego. Szerokość ściany muru – 2,20 m. Ogólna szerokość muru fundamentu – 3,17 m, na zewnątrz- 70 cm, od wewnątrz – 170 cm. Istnieje prawdopodobieństwo, że wieża posiadała podziemne piętro. Odnalezione fragmenty ceramiki z XIV-XV w. pozwalają przypuszczać, że w trakcie budowania wieży w połowie XVI w., teren przed albo dookoła jej (przynajmniej z boku Rynku), był już zamieszkały.
Fosa pod wieżą założona została tuż przy samym fundamencie. Ta okoliczność może być wyjaśnieniem przyczyn wybudowania tak niewiarygodnych rozmiarów fundamentów wieży.
Jednocześnie fundament leży głębiej niż dno fosy. Znalezione ułamki drewna mogłyby być elementami jakiś konstrukcji, być może mostu zwodzonego nad fosą. Jego istnienie udokumentowane jest w źródłach z tego okresu oraz w znalezionych śladach po palach w różnych częściach fosy na różnej głębokości. Na palach mogły opierać się konstrukcje mostu. Dendrochronologiczna analiza fragmentów belek znalezionych w fosie datowała je na XIV w. W środku wieży w fundamencie odkryto również wejście podziemne.
Profesor Leonid Tymoszenko